Het is voorjaar en dat betekent dat in het hele land de weilanden klaargemaakt worden om gewassen te telen. Maar niet alleen zaden en bollen eindigen op het land. Jaarlijks belanden duizenden kilo’s insecticide op het land, om gewassen te beschermen tegen insecten. Onder andere de bijenpopulatie krimpt daardoor.
Wat zijn insecticiden?
Om te beginnen met de vraag: wat zijn insecticiden? In deze video wordt kort uitgelegd wat insecticiden zijn en hoe ze werken.
Welke middelen en insecten?
Om verschillende insecten te beheersen, wordt er gebruik gemaakt van verschillende middelen. Hier een overzicht, als je met de cursor over de grafieken gaat is te zien tegen welke insecten het middel werkt en waarom er een daling of stijging was tussen 2012 en 2016.
Zoals aan het gebruik van 2012 en 2016 te zien is, veranderen de middelen en hoeveelheden. De verschillen zijn deels te verklaren door de keuze voor gewassen, of insectenplagen. Maar ook vinden er veranderingen plaats doordat er nieuwe middelen worden toegelaten, of doordat andere middelen worden verboden doordat ze teveel schade aanrichten. Naar deze schade van insecticiden wordt onderzoek gedaan.
Effecten van insecticidegebruik
De insectenpopulatie neemt af. Volgens Natuurmonumenten is in nog geen 30 jaar meer dan 75 procent van de insecten verdwenen. De vlinderpopulatie is de afgelopen 25 jaar met 35 procent afgenomen. En ook haften, kevers, kokerjuffers en lieveheersbeestjes hebben te maken met een afname. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van Natuurmonumenten in het Tilburgse natuurontwikkelingsgebied De Kaaistoep.
In hoeverre insecticiden de oorzaak zijn van deze afname wordt nog steeds onderzocht. Wel is het zeker dat er een effect is. Door verspreiding van de insecticiden door de lucht en via water worden ook insecten in naast weiland gelegen natuurgebieden aangetast. Daarnaast zijn de insecticiden vaak niet speciaal voor een enkel insectensoort werkzaam, waardoor dus ook andere soorten insecten aangetast kunnen worden. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen University & Research (WUR).
Uit een ander onderzoek van WUR blijkt dat het effect waarschijnlijk groter is dan altijd gedacht. Het blijkt namelijk dat de insecticide ook in de honingdauw zit, die de vergiftigde insecten uitscheiden. Die honingdauw is weer een voedselbron voor bijvoorbeeld bijen, mieren, sluipwespen en zweefvliegen, die het gif dan binnen krijgen.
Bijen en insecticiden
Vastgesteld is dat de bijensterfte deels te wijten is aan het gebruik van systemische giften, vaak neonicotinoïden genoemd en deels aan veranderingen in het landschap waardoor er minder voedsel is voor de bijen. Wetenschappelijk is niet te onderzoeken hoe groot de invloed is van beide oorzaken los van elkaar.
Wel is zeker dat insecticiden een oorzaak zijn. “Een paar nanogram van die insecticiden kan al dodelijk zijn voor een bij”, vertelt coördinator van de Bijenstichting Jaap Molenaar. “Boeren planten bijvoorbeeld een vergiftigde maïskorrel, waar dan een volledig voor insecten giftige maïsplant uitgroeit. Ook in de nectar of het stuifmeel komt het gif terecht. Daar komt de bij dan op af en gaat die dood aan.”
Rode Lijst
Bijensoorten komen in grote schaal in de problemen door het gebruik van de insecticiden. We hebben in Nederland 331 soorten bijen die zich regelmatig voorplanten. Daarvan staat 55 procent op de Rode Lijst.
En dat bijen doodgaan is volgens de coördinator van de Bijenstichting heel erg. “Bijen spelen een belangrijke functie bij de bestuiving van de wilde natuur, zonder bijen zouden er veel minder wilde planten zijn. Maar daarnaast zijn bijen ook heel belangrijk voor de mens. 70 procent van de voedingsstoffen die mensen binnen krijgen, kunnen we eten door de bijen.”
Om de bijensterfte tegen te gaan is het sinds 2019 verboden om de middelen clothianidin, thiamethoxam en imidacloprid te gebruiken op gewassen die aantrekkelijk zijn voor bijen omdat ze daar nectar of pollen uit halen. De middelen mogen alleen nog in kassen gebruikt worden. Als middelen verboden worden, betekent dat niet meteen dat het ook direct beter gaat. “Dat duurt altijd een tijdje”, zegt Molenaar. “De middelen zitten nog in de bodem en in het oppervlakte water, dus dat is niet zomaar weg.”
Effect op andere dieren
Doordat de neonicotinoïden inwerken op het zenuwstelsel van de insect, werd lange tijd aangenomen dat er geen schadelijkheid voor andere dieren of mensen zou zijn. In 2019 bleek uit onderzoek dat dit echter niet het geval is. De hoeveelheid insecticide die een vogel binnenkrijgt bij het eten van een insect is niet dodelijk, maar het heeft wel invloed. Het werd namelijk duidelijk dat trekvogels door de vergiftiging minder gingen eten, lichaamsgewicht verloren en langer wachtten met verder vliegen. Dit verlate vertrek heeft weer gevolgen op het broedproces. Ook kan de afname van de hoeveelheid insecten in een gebied, voor vogels betekenen dat er niet genoeg voedsel is, waardoor ze moeten verplaatsen naar een ander gebied.
Maar waarom gebruiken boeren insecticiden?
Als het gebruik van insecticiden zoveel nadelige gevolgen heeft, waarom wordt het dan gebruikt? “Door gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken beschermen boeren de gewassen tegen plagen en ziektes”, laat Wytse Sonnema, woordvoerder van Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO) weten. “Als je alles gelijk houdt, en dan nu zou stoppen met het gebruik van deze middelen zul je dus door een hogere plaagdruk lagere opbrengsten en/of misoogsten hebben.”
Dat betekent niet dat de boeren niet bezig zijn met veranderingen. “We werken onder andere aan innovatie op het gebied van weerbare teelten en natuurlijke bestrijders, zodat we in de toekomst minder afhankelijk zijn van gewasbeschermingsmiddelen.”